Języki Khoisan

Języki khoisan (lub khoesan, przestarzała nazwa to "buszmeno-hotentockie") to termin używany w odniesieniu do około 30 języków używanych (albo używanych do niedawna - wiele z nich jest na skraju wymarcia) w RPA (szczątkowo), Namibii, Botswanie i Angoli (głównie, ale nie wyłącznie w niecce Kalahari) i Tanzanii (języki Hadza i Sandawe).Charakterystyczne dla tych języków jest bogactwo mlasków, występowanie tonów i ubóstwo fleksji (odmiany wyrazów). W klasyfikacji Greenberga stanowiącej do dziś wygodny punkt odniesienia dla prób uporządkowania afrykańskiej różnorodności językowej, traktowane były jako rodzina językowa (czyli postulowano, że wszystkie pochodzą od wspólnego przodka). Obecnie jednak większość badaczy uważa, że w rzeczywistości khoisan to zbiór niespokrewnionych z sobą grup językowych, których wzajemne podobieństwo bądź wynikło z przypadku, bądź też jest efektem długotrwałego sąsiedztwa.

Słowo o nazwie: Zamieszkujące południową Afrykę społeczności używające języków khoisan, antropologicznie i kulturowo bardzo odbiegające od sąsiadujących ludów Bantu, nazywane były przez Europejczyków Hotentotami (pasterze Khoi) i Buszmenami (myśliwi/zbieracze San). Stąd też i języki określane były jako buszmeno-hotentockie. Ponieważ terminy Hotentot ("jąkała") i Buszmen ("dzikus") uznawane były za pogardliwe, w latach '60 i '70-tych zastąpiono je odpowiednio określeniami Khoi i San wziętymi z języka Nama (= Khoekhoegowab = Khoekhoe). Problem polega na tym, że o ile nazwa Khoi (o znaczeniu "ludzie") nie budzi kontrowersji, o tyle słowo San (="obcy") nie jest używane przez samych zainteresowanych, którzy często wolą określać się jako Buszmeni.    

Uwagi o buszmeno-hotentockich nie dotyczą oczywiście tanzańskich języków Hadza i Sandawe, które nigdy nie były tak określane. Określa się je jako khoisan po prostu z braku lepszego pomysłu - oba bardzo odbiegają od wszystkich pozostałych języków Tanzanii i mają mlaski. Uważa się, że w przeszłości, przed wielką ekspansją ludów Bantu, cały obszar Afryki południowej i wschodniej zamieszkały był przez społeczności mówiące językami "w tym typie". Hadza i Sandawe wydają się więc swego rodzaju ostańcami w morzu języków Bantu. Warto tu dodać, że nie ma dowodów ani podstaw nawet do tego, by uznać je za spokrewnione z sobą nawzajem! Hadza używa około 800 osób, zaś Sandawe jest językiem stosunkowo dużym - 40 tys. mówiących.

Wróćmy na południe. Największym językiem khoisan jest ten, który dał całej grupie nazwę - wspomniany wyżej język Nama. W Namibii włada nim około 250 tys. osób z trzech różnych grup etnicznych: Nama (jedyny lud Khoi który używa języka khoisan - pozostałe, czyli np. Griqua, tzw. Basters i Cape Koloureds, przeszły na afrikaans!), Damara i Hai‼om (wykrzykniki i inne dziwne znaki tu i niżej to zapisy poszczególnych mlasków). Hai‼om (ludność San) do niedawna używali innego języka (z rodziny Ju). Nama wchodzi w skład rodziny (tu pokrewieństwo jest pewne) Khoe, którą razem z nim tworzą: Korana, Xiri (po kilkunastu/kilkudziesięciu użytkowników) i dalej spokrewnione: Shua, Tsoa, Kxoe, Naro i G‼ana-G!wi (po kilka tys. użytkowników; w części tych języków zanikają mlaski).

Inną rodziną jest Tuu (od słowa znaczącego "człowiek" inna nazwa rodziny to Kwi) w której skład wchodzą !Xóõ (4200 mówiących, Botswana) i N!u (kilku użytkowników, RPA). W przeszłości, na terenie RPA było używanych wiele innych języków rodziny Tuu. Dewiza tego kraju ("!ke e: ǀxarra ǁke" - jedność w różnorodności") pochodzi z jednego z tych wymarłych języków - !Xam. Języki Tuu (obok języków Ju, o których niżej) są często wymieniane jako swego rodzaju rekordziści - języki o największej na świecie liczbie fonemów (głosek).

Ju (= !Kung) to rodzina języków pod względem budowy dość podobnych do Tuu, nie jest jednak jasne czy podobieństwo to wynika z pokrewieństwa, czy z długich kontaktów. W skład rodziny wchodzi wiele bliskich sobie dialektów (najbardziej znane: !'O!Kung, Jul'hoan, Tsumkwe, Okongo) używanych na terenie Angoli, Namibii i Botswany. Łącznie mówi nimi około 45 tys. osób. Przynależność do niej języka ≠Hùã jest dyskusyjna. 

Mój adres kontaktowy to peterlin -at- peterlin -kropka- pl
A strona główna znajduje się w tym miejscu.
Strony proszę zwiedzać, do mnie proszę pisać.