Język osetyński - morfologia


Morfologia to, mówiąc trochę nieściśle, nauka o fleksyjnych formach wyrazów. Jeszcze bardziej nieściśle - o tym co, przez co i jak się odmienia. Niniejsza strona traktuje o morfologii osetyńskiej, a dla wygody podzielona jest na części. W miarę dodawania materiału części tych będzie pewnie więcej, ale na razie proszę zapoznać się z odmianą rzeczownika przez przypadki, a czasownika przez osoby.


Odmiana rzeczownika Odmiana czasownika


W jaskrawym przeciwieństwie do perskiego, osetyński posiada rozbudowany system przypadków. Warto zaznaczyć, że nie jest to system odziedziczony, ale innowacyjny, powstały pod wpływem sąsiadujących języków kaukaskich (szczególnie gruzińskiego; być może adygskich). Inaczej mówiąc, ze staroirańskiej fleksji zostało w osetyńskim niewiele (ale więcej niż w perskim); a obecnie istniejące formy są wytworami późnymi.

Odmiana rzeczownika jest w osetyńskim aglutynacyjna, co w ludzkim języku oznacza tyle, że końcówki przypadków (z wyjątkiem mianownika, który w l.poj. nie ma końcówki) są takie same w liczbie pojedynczej i mnogiej, a liczbę mnogą wyraża oddzielny element /-t-/ wstawiany pomiędzy temat rzeczownika, a końcówkę przypadka.

Wzór odmiany (rzeczownik сæр /saer/ 'głowa'; końcówki przypadków wytłuszczone):
 
przypadek l.poj. l.mn.
nominativus=mianownik (kto? co?) сæр /saer/ 'głowa' сæртæ /saertae/ 'głowy'
genetivus=dopełniacz (kogo? czego?) сæры /saery/ сæрты /saerty/
dativus=celownik (komu? czemu?) сæрæн /saeraen/ сæртæн /saertaen/
allativus (dokąd?) сæрмæ /saermae/ сæртæм /saertaem/ (-æм w l.mn.)
ablativus (skąd? kim? czym?) сæрæй /saeraej/ сæртæй /saertaej/
inessivus (gdzie? w czym?) сæры /saery/ сæрты /saerty/
adessivus (na czym? przy czym?) сæрыл /saeryl/ сæртыл /saertyl/
equativus (jak kto? jak co?) сæрау /saerau/ сæртау /saertau/
comitativus (z kim? z czym?) сæримæ /saerimae/ сæртимæ /saertimae/

Główne (czyli nie wszystkie) funkcje przypadków:

Mianownik - a) podmiot; b) predykat (=orzecznik); c) dopełnienie bliższe (nieokreślone / nieosobowe); d) forma adresatywna (=wołacz)
Dopełniacz - a) posiadanie; b) używany z poimkami; c) dopełnienie bliższe (określone / osobowe) 
Celownik - a) dopełnienie dalsze; b) cel / przeznaczenie; c) pewne zdania posesywne;
Allatyw - a) punkt końcowy w czasie lub przestrzeni (="dokąd/do kiedy to robię"); b) cel; c) "u kogo?"
Ablatyw - a) punkt początkowy w czasie lub przestrzeni (="skąd/od kiedy to robię"); b) materiał; c) narzędzie; d) przyczyna; e) użycie przysłówkowe; f) porównania
Inessyw - a) lokalizacja wewnątrz czegoś
Adessyw -  a) lokalizacja na zewnątrz czegoś; b) przyczyna
Ekwatyw - a) porównanie (= jak kto to robię) np. ironau dzuryn 'mówię po osetyńsku' (dosł. jak-osetyńczyk mówię)
Komitatyw - a) towarzyszenie (= z kim to robię?)

 


Podobnie jak np. w języku perskim, tak i w osetyńskim formy czasownika tworzone są od dwu tematów, które oznaczam przez TT (temat czasu teraźniejszego) i TP (temat czasu przeszłego).

Odmiennie niż perski, osetyński masdar (masdar - rzeczownik odczasownikowy w funkcji podobny do bezokolicznika)  tworzony jest od TT, a nie TP (porównaj per. /kardan/ TT /kon/ z os. /kaenyn/ 'robienie; robić'). Końcówka masdaru jest identyczna z końcówką 1 os. lp. Tak więc np. дзурын /dzuryn/ znaczy zarówno 'mówienie' jak i 'mówię'.

Rodzaj gramatyczny w osetyńskim nie występuje, więc czasownik odmienia się tylko przez tryb, czas, liczbę i osobę.

Odmiana regularnego czasownika w czasie teraźniejszym (czasownik дзурын /dzuryn/ 'mówić'; końcówki osobowe wytłuszczone):
 
osoba liczba pojedyncza liczba mnoga
pierwsza дзурын /dzuryn/ дзурæм /dzuraem/
druga дзурыс /dzurys/ дзурут /dzurut/
trzecia дзуры /dzury/ дзурынц /dzurync/

Odmiana czasownika уын /uyn/ 'być' w czasie teraźniejszym:

 
osoba liczba pojedyncza liczba mnoga
pierwsza дæн /daen/ стæм /staem/
druga дæ /dae/ стут /stut/
trzecia у / ис / и - /u/ /is/ /i/ сты /sty/



Mój adres kontaktowy to caucasica -at- op -kropka- pl
Główna strona osetyńska jest tu
A główna strona kaukaska znajduje się w tym miejscu.
Strony proszę zwiedzać, do mnie proszę pisać.


Copyright © 2004-2005 Piotr Kozłowski. Wszystkie prawa zastrzeżone.

tanhā jek cziz dāram goftani - ordakam rā dāram dust chejli