Morfologia to, mówiąc trochę nieściśle, nauka o fleksyjnych formach wyrazów. Jeszcze bardziej nieściśle - o tym co, przez co
i jak się odmienia. Niniejsza strona traktuje o morfologii osetyńskiej, a dla wygody podzielona jest na części. W miarę dodawania materiału części tych będzie
pewnie więcej, ale na razie proszę zapoznać się z odmianą rzeczownika przez przypadki, a czasownika przez osoby.
Odmiana rzeczownika Odmiana czasownika
W jaskrawym przeciwieństwie do perskiego, osetyński posiada rozbudowany system przypadków. Warto zaznaczyć, że nie jest to system
odziedziczony, ale innowacyjny, powstały pod wpływem sąsiadujących języków kaukaskich (szczególnie gruzińskiego; być może adygskich). Inaczej mówiąc,
ze staroirańskiej fleksji zostało w osetyńskim niewiele (ale więcej niż w perskim); a obecnie istniejące formy są wytworami późnymi.
Odmiana rzeczownika jest w osetyńskim aglutynacyjna, co w ludzkim języku oznacza tyle, że końcówki przypadków (z wyjątkiem mianownika,
który w l.poj. nie ma końcówki) są takie same w liczbie pojedynczej i mnogiej, a liczbę mnogą wyraża oddzielny element /-t-/ wstawiany pomiędzy
temat rzeczownika, a końcówkę przypadka.
Wzór odmiany (rzeczownik сæр
/saer/ 'głowa'; końcówki przypadków wytłuszczone):
przypadek |
l.poj. |
l.mn. |
nominativus=mianownik (kto? co?) |
сæр
/saer/ 'głowa' |
сæртæ
/saertae/ 'głowy' |
genetivus=dopełniacz (kogo? czego?) |
сæры
/saery/ |
сæрты
/saerty/ |
dativus=celownik (komu? czemu?) |
сæрæн
/saeraen/ |
сæртæн
/saertaen/ |
allativus (dokąd?) |
сæрмæ
/saermae/ |
сæртæм
/saertaem/ (-æм
w l.mn.) |
ablativus (skąd? kim? czym?) |
сæрæй
/saeraej/ |
сæртæй
/saertaej/ |
inessivus (gdzie? w czym?) |
сæры
/saery/ |
сæрты
/saerty/ |
adessivus (na czym? przy czym?) |
сæрыл
/saeryl/ |
сæртыл
/saertyl/ |
equativus (jak kto? jak co?) |
сæрау
/saerau/ |
сæртау
/saertau/ |
comitativus (z kim? z czym?) |
сæримæ
/saerimae/ |
сæртимæ
/saertimae/ |
Główne (czyli nie wszystkie) funkcje przypadków:
Mianownik - a) podmiot; b) predykat (=orzecznik); c) dopełnienie bliższe
(nieokreślone / nieosobowe); d) forma adresatywna (=wołacz)
Dopełniacz - a) posiadanie; b) używany z poimkami; c) dopełnienie bliższe
(określone / osobowe)
Celownik - a) dopełnienie dalsze; b) cel / przeznaczenie; c) pewne zdania
posesywne;
Allatyw - a) punkt końcowy w czasie lub przestrzeni (="dokąd/do kiedy to
robię"); b) cel; c) "u kogo?"
Ablatyw - a) punkt początkowy w czasie lub
przestrzeni (="skąd/od kiedy to robię"); b) materiał; c) narzędzie; d)
przyczyna; e) użycie przysłówkowe; f) porównania
Inessyw - a) lokalizacja
wewnątrz czegoś
Adessyw - a) lokalizacja na zewnątrz czegoś; b)
przyczyna
Ekwatyw - a) porównanie (= jak kto to robię) np. ironau dzuryn
'mówię po osetyńsku' (dosł. jak-osetyńczyk mówię)
Komitatyw - a)
towarzyszenie (= z kim to robię?)
Podobnie jak np. w języku perskim, tak i w osetyńskim formy czasownika tworzone są od dwu tematów, które oznaczam przez TT (temat czasu teraźniejszego)
i TP (temat czasu przeszłego).
Odmiennie niż perski, osetyński masdar (masdar - rzeczownik odczasownikowy w
funkcji podobny do bezokolicznika) tworzony jest od TT, a nie TP (porównaj
per. /kardan/ TT /kon/ z os. /kaenyn/ 'robienie; robić'). Końcówka masdaru jest
identyczna z końcówką 1 os. lp. Tak więc np. дзурын
/dzuryn/ znaczy zarówno 'mówienie' jak i 'mówię'.
Rodzaj gramatyczny w osetyńskim nie występuje, więc czasownik odmienia się tylko
przez tryb, czas, liczbę i osobę.
Odmiana regularnego czasownika w czasie teraźniejszym (czasownik
дзурын /dzuryn/
'mówić'; końcówki osobowe wytłuszczone):
osoba |
liczba pojedyncza |
liczba mnoga |
pierwsza |
дзурын /dzuryn/ |
дзурæм
/dzuraem/ |
druga |
дзурыс /dzurys/ |
дзурут /dzurut/ |
trzecia |
дзуры /dzury/ |
дзурынц /dzurync/ |
Odmiana czasownika уын /uyn/ 'być' w czasie teraźniejszym:
osoba |
liczba pojedyncza |
liczba mnoga |
pierwsza |
дæн
/daen/ |
стæм
/staem/ |
druga |
дæ
/dae/ |
стут /stut/ |
trzecia |
у / ис / и - /u/ /is/ /i/ |
сты /sty/ |
Mój adres kontaktowy to caucasica -at- op -kropka- pl
Główna strona osetyńska jest tu
A główna strona kaukaska znajduje się w tym miejscu.
Strony proszę zwiedzać, do mnie proszę pisać.
Copyright
© 2004-2005 Piotr Kozłowski. Wszystkie prawa zastrzeżone.
tanhā jek cziz dāram goftani - ordakam rā dāram dust
chejli