Język osetyński - wymowa

Tu opisuje się osetyńską wymowę. W nawiasach /ukośnych/ polska transkrypcja potoczna; w nawiasach [kwadratowych] transkrypcja X-SAMPA.

A. Samogłoski:
W osetyńskim jest siedem samogłosek, które podzielić można na dwie wyraźne grupy: samogłoski długie i samogłoski krótkie.

Samogłosek długich jest pięć: и /i/; е /e/; а /a/; о /o/; у /u/.
- e /e/ i o /o/ są bardziej wąskie (zamknięte) od swoich polskich odpowiedników;
- a /a/ [A] jest bardziej tylne od polskiego /a/:
- и /i/ i у /u/ w zasadzie wymawia się tak jak w polskim.

(uwaga! litera "у" nie zawsze służy do zapisu głoski /u/ - patrz niżej)
 
Samogłoski krótkie są dwie, obie słabe (często zanikają) i obie bez odpowiedników w polskim:
- ы w transkrypcji /y/; w X-SAMPA [@]; jest krótsze i bardziej neutralne od polskiego "y"; odpowiada angielskiemu "a" w "about"
- æ w transkrypcji /ae/; w X-SAMPA [{]; odpowiada angielskiemu "a" w "bad", ale jest od niego krótsze.

B. Półsamogłoski, czyli ślizgi:
- й /j/ - jak polskie "j"
- у /u/ [w] - kiedy litera "у" następuje po samogłosce, lub na początku wyrazu przed samogłoską  wymawiana jest jak angielskie "w" / polskie "ł"

C. Spółgłoski
 
Zwarte i zwartoszczelinowe mogą być dźwięczne (б /b/, д /d/, г /g/, дз /dz/, дж /dż/), bezdźwięczne (п /p/, т /t/, к /k/, xъ /q/, ц /c/, ч /cz/) lub glotalizowane (ejektywne - пъ /p'/, тъ /t'/, къ /k'/, цъ /c'/, чъ /cz'/). Te ostatnie to głoski typowe dla języków Kaukazu, a ich artykulacja polega na zwarciu krtani ("zatrzymaniu", "urwaniu" dźwięku) jednocześnie z wymową danej spółgłoski.
- п /p/; т /t/; к /k/ są w osetyńskim aspirowane (przydechowe) tak jak ich odpowiedniki angielskie czy perskie, a odmiennie niż polskie; przydech zanika przy podwojeniu spółgłoski oraz po с /s/ х /ch/ i ф /f/
- б /b/; д /d/; г /g/ są wymawiane jak ich polskie odpowiedniki
- пъ /p'/ тъ /t'/ къ /k'/ są ejektywne, czyli wymowie /p/ /t/ /k/ towarzyszy zwarcie krtani
- хъ /q/ jest zwartą uwularną; czyli bardzo tylnym /k/; analogicznie do arabskiego ق /qaf/
- wymowa дз /dz/ waha się pomiędzy polskim [dz] a [z]; analogicznie wymowa ц /c/ waha się pomiędzy [ts] a [s]
- дж /dż/ i ч /cz/ są wymawiane jak ich polskie odpowiedniki
- цъ /c'/ i чъ /cz'/ są ejektywne, czyli wymowie /c/ /cz/ towarzyszy zwarcie krtani

Szczelinowe mogą być dźwięczne bądź bezdźwięczne
- ф /f/; в /w/ wymawiane są jak ich polskie odpowiedniki
- wymowa з /z/ waha się pomiędzy [z] a [Z] (czyli polskim "ż"), przy czym [Z] dominuje; analogicznie wymowa с /s/ waha się pomiędzy [s] a [S] (czyli polskim "sz"), przy czym wymowa [S] dominuje
- х /ch/ [X] jest bardziej chrapliwym polskim "ch"
- гъ /gh/ [R] jest dźwięcznym odpowiednikiem /ch/, analogicznym do arabskiego غ /ghejn/

Nosowe i płynne są wyłącznie dźwięczne:
- м /m/ i н /n/ są wymawiane jak ich polskie odpowiedniki
- р /r/ i л /l/ są wymawiane jak ich polskie odpowiedniki (czyli osetyńskie л /l/ wymawia się inaczej od rosyjskiego л)

D. Uwagi dodatkowe:

- w osetyńskim w odróżnieniu od polskiego i rosyjskiego nie występuje końcowe ubezdźwięcznienie; zatem мад /mad/ 'matka' czyta się [mAd] a nie [mAt]
- nielabializowane (p.niżej) к /k/ г /g/ i къ /k'/ przed ы /y/ i е /e/ przechodzą w ч /cz/ дж /dż/ i чъ /cz'/ np. чызг /czyzg/ 'dziewczyna' ->  чызджы /czyzdży/ 'dziewczyny'
- litera у /u/ w kombinacjach куы /kuy/ гуы /guy/ i къуы /k'uy/ oznacza labializację (wymowę z zaokrągleniem warg) spółgłoski
- rosyjskie zapożyczenia mogą zachowywać oryginalną ortografię i wymowę; w szczególności mogą w nich występować ж ш щ, samogłoski prejotowane, oraz spółgłoski zmiękczone

Mój adres kontaktowy to peterlin -at- jzn -kropka- pl
Główna strona osetyńska jest tu
A główna strona kaukaska znajduje się w tym miejscu.
Strony proszę zwiedzać, do mnie proszę pisać.