Grupa imienna

Praktycznie we wszystkich funkcjach składniowych, jakie rzeczownik (lub wyraz go zastępujący; pełniący jego funkcję) pełni, może on zostać opatrzony wyrazem określającym, lub nawet większą ich liczbą. Taka grupa złożona z rzeczownika (lub wyrazu pełniącego funkcję rzeczownika) i jego określeń nosi nazwę grupy imiennej (=nominalnej). Na niniejszej stronie opisywane są reguły tworzenia takich grup.

Po pierwsze, do rzeczownika (bądź innego głównego elementu grupy) może być dołączony równorzędny element (lub elementy, może być ich więcej niż 2), połączony spójnikiem [wa] / [-o] 'i'
np. [man-o to dāneszdżu budim]; [sag wa asb hejwānand]

Uwaga! Łącznik przyjmuje tu liczbę mnogą, natomiast orzecznik nie (byliśmy studentem!!!)

Po drugie, przed rzeczownikiem możemy postawić jakiś wyraz go modyfikujący. Przy czym oczywiście nie wszystkie wyrazy mogą pełnić taką funkcję. A oto te które mogą:
a. zaimki wskazujące, pytajne i nieokreślone (ale uwaga: zaimki nieokreślone [hame]; i [kollije] stoją jako pierwsze człony ezafetu: [hame-je mā rāzi hastim; kollije-je hoquq mahfuz ast)
b. liczebniki główne i numeratywy: [se nafar dāneszdżu ghājeb budand]; [pandżāh-o se nafar madżruh szodand]
c. liczebniki porządkowe na [-omin] i quasi-liczebniki na [-in]; [awwalin emtehān āsān ast]; [dowwomin emtehān sacht ast]
d. przymiotniki w stopniu najwyższym [-tarin] – [bozorgtarin szahr-e irān tehrān ast]
e. liczebnik [jek] w funkcji rodzajnika nieokreśloności: [jek mardi]

Po trzecie i chyba najważniejsze, w funkcji podmiotu może występować konstrukcja ezafetowa.
Konstukcja ezafetowa = trzy elementy = wyraz określany – łącznik ezafetowy (enklityka [-(j)e]) – wyraz określający
Nie ma łącznika:
a) z wyrazem [chānom]: [chānom Fāteme (lub Fāteme chānom) parastār ast] 'pani Fateme jest pielęgniarką'
b) jeśli pierwszy wyraz ma rodzajnik [–i]; [zani digar] (=[zan-e digari]); [keszwari aghab oftāde]; [pedari mehrabān]
c) jeśli połączenie staje się odczuwane jako jeden niepodzielny wyraz - patrz niżej.
Co może być wyrazem określanym - w dużym skrócie; to wszystko, co może być podmiotem. Istnieje wymóg substantywizacji! Najczęściej występują:
a. rzeczownik: pājetacht-e irān tehrān ast
a1. imię własne: hāfez-e szirinsochan szā'er-e moured-e alāqe-je man ast; zāl-e zar pedar-e rostam ast;
b. zaimek osobowy: man-e badbacht!
c. bezokolicznik: āmuchtan-e zabān-e fārsi āsān ast
d. imiesłowy: gozaszte-je u barā-je mā serri bud; ājande-je u rouszan ast
e. zaimki nieokreślone – hame / kolli / tamām
Wyrazem określanym nie mogą być zaimki wskazujące

Co może być wyrazem określającym - każde imię; nie ma wymogu substantywizacji
c. jeśli członem określającym jest zaimek osobowy to wyraża on przynależność [szoghl-e man sā'at-sāz ast]
d. możliwość rozbudowania o preponowane wyrazy i o serie wyrazów: defā' az watan wazife-je har mardi-o har zani ast – obowiązkiem każdego mężczyzny i każdej kobiety jest obrona ojczyzny
Konstrukcję ezafetową można rozwijać teoretycznie w nieskończoność, dodając nowe człony określające.
[fa'ālijat-e solh-āmiz-e haste'i haqq-e tabi'i-je irān ast]
[dāneszdżu-je reszte-je irānszenāsi-je dāneszkade-je szarqszenāsi-je dāneszgāh-e warszou hastam]

3.3.5 Każdy kolejny wyraz określa to, co przed nim, zatem kolejność wyrazów wpływa na sens:
zabānhā-je irān-e qadim = języki starożytnego iranu
zabānhā-je qadim-e irān = starożytne języki iranu
chāne-je barādar-e dustam = dom brata mojego przyjaciela
chāne-je dust-e barādaram = dom przyjaciela mojego brata
Co wyraża ezafet

a) posiadanie: chāne-je iradż; ketāb-e man;
b) cechę, jakość: szāgerd-e zerang; gol-e zibā; fa'ālijat-e solhāmiz; tarh-e nangin
c) kolejność: szāgerd-e awwal; kelās-e sewwom; sāl-e pandżom
d) przeznaczenie: ketāb-e dars; szisze-je pandżare; pul-e nahār;
e) dookreślenie: māh-e farwardin; ruz-e szanbe; keszwar-e irān; szahr-e warszou; ketāb-e bustān; darjā-je sijāh; qārre-je Afriqā
f) materiał: lebās-e abriszam (z jedwabiu); sini-je noqre (srebrna taca)
g) porównania i różnego typu przenośnie: la'l-e lab (rubin warg); setAre-je czeszm; sarw-e qad (cyprys postawy); dast-e ruzegār; sang-e dżedā'i
h) (dawniej) odojcostwo: omar-e chajjām; rostam-e zal; isā-je marjam
i) występuje też w prepozycjach ezafetowych (później)
Każda grupa imienna może być też opatrzona sufigowanym zaimkiem dzierżawczym. Jeżeli jest konstrukcja ezafetowa, to zaimek dzierżawczy jest zawsze na końcu – nic nie może stać po nim, na nim grupa imienna się kończy.
mo'allememān sachtgir ast; hāletān czetour ast?; esm-e barādar-e kuczekam ali ast

Alternatywą dla sufigowanego zaimka jest zaimek osobowy w ezafecie

mo'allem-e mā sachtgir ast
3.5 Tak zwany "turecki ezafet". Konstrukcja składniowa powstała pod wpływem analogicznych konstrukcji tureckich, częstsza w mówionym niż w pisanym perskim. Zaimek osobowy jest stawiany przed wyrazem określanym, a ten z kolei jest dodatkowo opatrzony sufigowanym zaimkiem.
Arasz sarasz szolugh ast; man pedaram polis ast; to baczeat czesze ?

3.6 Inne konstrukcje nie-ezafetowe:
tytuły i nazwy pokrewieństwa następują często po imionach (lub przed) ale bez ezafetu
hādżi āghā; mohammad āghā; ame Zohre; rezā chālu;
także zdrabniające [dżān]; mas'ud dżān
Wyrazy na drodze do substantywizacji zatracają łącznik ezafetu:
rāh-e āhan -> rāh āhan;
mādar-e zan -> mādarzan; sāheb-e chāne -> sāheb-chāne
ra'is-e dżomhur -> ra'is dżomhur; sib-e zamini -> sib-zamini
pesar-e amu -> pesar-amu

często wyraz bez łącznika ma inne znaczenie niż wyrazy z łącznikiem:
risz-e sefid vs. risz-sefid; pā-je kutāh -> (sag-e) pā-kutāh 'jamnik'
dast-e derāz -> dast-derāz (tyran)
Czasem utracie łącznika towarzyszy przestawienie szyku wyrazów:
chāne-je ketāb -> ketābchāne:
moddat-e derāz -> derāz-moddat;
mard-e pir -> pirmard;
pocht-e dast -> dastpocht
māhi-je ordak -> ordak-māhi 'szczupak'
interesujący przykład stanowią wyzwiska typu:
mādar suchte/pedar suchte -> mādarsag / pedarsag (=sagpedar) -> pedarsag-sāheb; mādar dżende
(uszeregowanie wg. rosnącej obraźliwości)

Mój adres kontaktowy to peterlin -at- jzn -kropka- pl
Inne iranica są zgromadzone tu, a strona główna znajduje się w tym miejscu.
Pozostałe materiały: strona lezgińska strona kaukaska
Strony proszę zwiedzać, do mnie proszę pisać.

tanhā jek cziz dāram goftani - ordakam rā dāram dust chejli