Liczebniki

Na tej stronie zajmuję się opisem perskich liczebników (termin perski: عدد ج اعداد lub صفت شمارشی).
Drugi z perskich terminów znaczy dosłownie "przymiotnik liczeniowy" i istotnie, w irańskim językoznawstwie liczebniki traktuje się jako podklasę przymiotników. W językoznawstwie polskim, jak wiadomo, tradycyjnie wydziela się liczebniki jako osobną klasę wyrazów, choć z formalnego punktu widzenia jedynie liczebniki główne (z wyjątkiem liczebnika "jeden") są w polskim odrębną klasą morfologiczną (reszta polskich liczebników to de facto przymiotniki [l. porządkowe] lub rzeczowniki [l. ułamkowe]).
Zatem faktyczna różnica terminologii tkwi w traktowaniu liczebników głównych, a wyjaśnić ją można tym, że perskie liczebniki główne, w odróżnieniu od polskich, nie występują w zdaniu samodzielnie, musi po nich następować bądź rzeczownik, bądź też numeratyw. Są więc częścią mowy niesamodzielną, określeniem rzeczownika.

Liczebniki dzielą się na: Do liczebników głównych prostych (عدد اصلی ساده) należą: Liczebniki główne złożone عدد اصلی مرکب tworzy się rozpoczynając od najwyższego rzędu wielkości i łącząc rzędy za pomocą nieakcentowanego spójnika [-o]: پنجاه و سه 'pięćdziesiąt trzy' چهارصد و بیست و هشت 'czterysta dwadzieścia osiem' هزار و هشتصد و نود و پنج 'tysiąc osiemset dziewięćdziesiąt pięć'
Liczbę tysięcy, milionów i miliardów wyraża się stawiając odpowiedni liczebnik przed liczebnikiem tysiąc milion czy miliard; spójnika w tym przypadku się nie stosuje. ده هزار 'dziesięć tysięcy'; پانزده میلیون و هشتصد و بیست و سه هزار  'piętnaście milionów osiemset dwadzieścia trzy tysiące'

Składnia liczebnika głównego rządzi się dwiema prostymi zasadami: 1) liczebnik stoi przed rzeczownikiem, który określa; oraz 2) rzeczownik jest w liczbie pojedynczej.

- Wyjątki od zasady 1) stanowią sytuacje, gdy liczebnik stoi po rzeczowniku opatrzonym rodzajnikiem [-i] np. Szyk ten jest rzadko spotykany i nacechowany stylistycznie.دانشجوی ده  'dziesięcioro studentów'
- Wyjątki od zasady 2) znaleźć można w niektórych nazwach własnych (np. چهل دختران 'czterdzieści dziewcząt' - nazwa popularnych miejsc kultu) oraz w przypadku szczególnego podkreślania "masowości" rzeczownika. ده هزار کارگران اعتراض می کردند  'dziesięć tysięcy robotników protestowało'

Liczebniki porządkowe tworzy się od liczebników głównych za pomocą sufiksów [-om] oraz [-omin], tożsamych znaczeniowo, ale różniących się składniowo i stylistycznie. Nieregularności:

Formy na [-omin] są preponowane (czyli występują przed rzeczownikiem), natomiast formy na [-om] stoją po rzeczowniku i łączą się z nim w konstrukcji ezafetowej. Te dwa warianty nie różnią się znaczeniowo, a jedynie stylistycznie - formy na [-omin] są nacechowane, uwydatnione, używa się ich np. przy numerowaniu konferencji, zjazdów itp. روز پنجم = پنجمین روز 'piąty dzień'; چهارمین گردهمائی ایرانشناسی 'czwarta konferencja iranistyczna'

Analogicznie zachowują się pary اول [awwal] / اولین [awwalin], نخست [nachost] / نخستین [nachostin] i آخر [āchar] / آخرین [ācharin] 'ostatni'. Pierwsze elementy tych par, to formy występujące w konstrukcji ezafetowej, drugie elementy są natomiast preponowane. بار آخر = آخرین بار 'ostatni raz'

Obok opisanych powyżej perskich liczebników porządkowych funkcjonują również porządkowe liczebniki arabskie, ich użycie (z wyjątkiem liczebnika اول [awwal] p. wyżej) jest jednak rzadkie (najczęstsze chyba w tytulaturze władców np. عباس ثانی 'Abbas II').
Lista arabskich l.porz. od 1 do 10:

اول
pierwszy		 ثانی
drugi		 ثالث
trzeci		 رابع
czwarty		 خامس
piąty		 سادس
szósty		 سابع
siódmy		 ثامن
ósmy		 تاسع
dziewiąty		 عاشر
dziesiąty

Liczebniki ułamkowe
Liczebniki dystrybucyjne (=podziałowe) wyrażają pojęcie "po ile (elementów)" i tworzy się je przez: Liczebniki mnożne (=wielokrotne) tworzy się: Przysłówki odliczebnikowe: Rzeczowniki odliczebnikowe - tworzone przez dodanie sufiksu [-e] do rzeczownika. Jest to klasa zamknięta, co oznacza że niemożliwe jest tworzenie nowych rzeczowników. Istniejące to:

Mój adres kontaktowy to peterlin -at- jzn -kropka- pl
Zobacz też: numeratywy
Inne iranica są tu, a strona główna znajduje się w tym miejscu.
Strony proszę zwiedzać, do mnie proszę pisać.

Copyright © Piotr Kozłowski 2004-2005. Wszystkie prawa zastrzeżone. کلیه حقوق محفوظ است

tanhā yek chiz dāram goftani - ordakam rā dāram dust kheyli