Języki nowoirańskie


kryteria podziału północno-zachodnie południowo-zachodnie północno-wschodnie południowo-wschodnie


Współczesne, nie starożytne. Zajmuję się tutaj klasyfikacją i krótką charakterystyką języków nowoirańskich, czyli tych które używane były/są od czasów podboju arabskiego aż do chwili obecnej. Na obszar średnio- i staroirański się nie zapuszczam, bo teraźniejszość interesuje mnie dużo bardziej niż przeszłość. Dla przypomnienia: okres staroirański kończy się na najeździe Aleksandra, a średnioirański zaczyna po Aleksandrze i kończy wraz najazdem arabskim (a tak naprawdę to nieco później)

Podział wschód-zachód i północ-południe. Współczesne języki irańskie dzielone są najczęściej na grupy wschodnią i zachodnią; a każda z tych grup rozpada się z kolei na podgrupy: północną i południową. Ważne jest, by zdawać sobie sprawę, że klasyfikacja ta, choć posługuje się terminami geograficznymi, nie zawsze dobrze się przekłada na faktyczne umiejscowienie języków na mapie, tj. np. użytkownicy języka północno-zachodniego wcale niekoniecznie muszą mieszkać na północnym zachodzie obszaru zamieszkałego przez ludy irańskie (casus beludżyjskiego). Przyczyną tego rozziewu, są migracje i/lub przechodzenie na inny język całych grup narodowościowych (np. prawie cała irańska ludność Azji Środkowej stopniowo przeszła z języków wschodnioirańskich na tadżycki).
 
Podział wschód-zachód, najbardziej istotny i sięgający najgłębiej w przeszłość, opiera się m.in. na następujących kryteriach:


Ważniejsze języki zachodnie to: perski/dari/todżiki, kurdyjski(e), beludżi; do języków wschodnich należą: paszto, osetyński(e), języki pamirskie oraz jagnobi.

Kryteria odróżnienia grupy północno-zachodniej (kurdyjski(e), beludżi i in.) od południowo-zachodniej (perski i in.) są następujące:


Klasyfikacja (i podpodział) języków wschodnio-irańskich jest kontrowersyjna: w zasadzie nie ma wiarygodnych kryteriów podziału na północne i południowe, postulowany skład obu tych grup waha się bardzo. Wedle bardziej popularnego schematu północno-wschodnie są osetyńskie i jagnobi, południowo-wschodnie zaś - pamirskie i paszto; istnieje jednak również inna klasyfikacja, w której północno-wschodnie są zarówno paszto i pamirskie; jak i osetyńskie i jagnobi - grupa południowo-wschodnia składa się tu z języków ormuri i paraczi, które w pierwszym ujęciu są klasyfikowane jako północno-zachodnie (sic!).

Problemy z klasyfikacją występują zresztą także i wśród języków zachodnioirańskich. Gilaki i mazanderani, choć nominalnie północne, wykazują wiele cech południowych (prawdopodobnie na skutek silnego wpływu jaki wywiera na nich perski); nie bardzo wiadomo jak traktować baszkardi - czy jako dialekt beludżyjskiego znajdujący się pod silnym wpływem perskim, czy może jako dialekt perskiego znajdujący się pod silnym wpływem beludżyjskim. Podobne przykłady można podawać więcej - nie należy zatem zapominać że jakakolwiek klasyfikacja, w tym i genetyczna jest tylko uogólnieniem, przybliżeniem rzeczywistej, o wiele bardziej złożonej, sytuacji.

Inną kwestią są problemy z nazewnictwem - częstokroć jeden i ten sam język jest w różnych źródłach różnie nazywany; lub też, co bardziej mylące, ta sama nazwa bywa używana w odniesieniu do kilku różnych języków, jak to jest w przypadku języków "tati", "behdinani" (zoroastryjski Jazdu lub jeden z dialektów Kurmandżi) czy "tadżyckiego" (taka jest lokalna nazwa wielu dialektów prowincji Fars w Iranie). Szczególnie mylące jest określenie "parsi/farsi" stosowane przez użytkowników wielu języków irańskich (perski Iranu, dari, tacki, niektóre dialekty kurdyjskie).
 


kryteria podziału północno-zachodnie południowo-zachodnie północno-wschodnie południowo-wschodnie


północno-zachodnie

kryteria podziału północno-zachodnie południowo-zachodnie północno-wschodnie południowo-wschodnie


południowo-zachodnie

kryteria podziału północno-zachodnie południowo-zachodnie północno-wschodnie południowo-wschodnie


północno-wschodnie

kryteria podziału północno-zachodnie południowo-zachodnie północno-wschodnie południowo-wschodnie


południowo-wschodnie

Mój adres kontaktowy to peterlin -at- jzn -kropka- pl
Iranica są tu, a strona główna znajduje się w tym miejscu.
Strony proszę zwiedzać, do mnie proszę pisać.


Copyright © Piotr Kozłowski 2004-2005. Wszystkie prawa zastrzeżone. کلیه حقوق محفوظ است

tanhā jek cziz dāram goftani - ordakam rā dāram dust chejli