Typy zdań

W innym miejscu (tutaj) omawiam wypowiedzi języka perskiego niebędące zdaniami. Tu natomiast przedstawiam podstawowy podział zdań języka perskiego ze względu na ich budowę gramatyczną.

Pojęciem, jakie na wstępie należy wprowadzić, jest pojęcie "filaru zdania" (pers. ارکان جمله lp. رکن), czyli podstawowej części zdania, części takiej, bez której zdanie nie może istnieć. W zależności od typu zdania występuje w nim różna liczba "filarów".
Imienne (=nominalne; =predykatywne; =atrybucyjne) - جمله اسنادی - zdania, które dookreślają cechę, stan, lub tożsamość podmiotu. Inaczej mówiąc, takie zdania, które mówią czym lub kim coś lub ktoś jest, bądź też jakie coś jest.

 
przykład: دانشجو 'student(ka)' تنبل  'leniwy(a)' است 'jest'
podstawowe elementy: نهاد مسند فعل ربطی = رابطه = فعل عام
  podmiot orzecznik (=predykat) łącznik

Uwagi:
a) w funkcji podmiotu występować może rzeczownik, zaimek, każda substantywizowana (pełniąca funkcję rzeczownika) część mowy; również rozbudowana grupa imienna.
b) jako orzecznik występować może przymiotnik, rzeczownik, zaimek, w praktyce każda imienna część mowy (nie ma wymogu substantywizacji).
c) łącznikiem mogą być osobowe (również sufigowane) formy czasowników [budan] oraz [ast] (oba znaczą 'być'); jak również formy czasownika [szodan] 'stawać się' oraz czasowników [gardidan] i [gasztan], kiedy są one używane w znaczeniu 'stawać się'
d) formy [ast] i [budan] wyrażające znaczenie lokatywne, tj. 'znajdowania się gdzieś', nie są łącznikami, a normalnymi orzeczeniami czasownikowymi.
 
Czasownikowe - جمله فعلی - zdania, które opisują czynność wykonywaną przez podmiot. Inaczej mówiąc, takie zdania, które mówią, co ktoś robi. Orzeczenie zdań czasownikowych bywa w perskiej terminologii określane jest فعل تام (w przeciwieństwie do - فعل عام - orzeczenia imiennego). Zdania czasownikowe można podzielić na nieprzechodnie i przechodnie.

Nieprzechodnie - جمله با فعل لازم - zdania opisujące czynność niemającą przedmiotu. Typowymi przykładami zdań nieprzechodnich są zdania z czasownikami ruchu.

przykład دختر 'dziewczyna' آمد 'przyszła'
podstawowe elementy نهاد = فاعل فعل
  podmiot orzeczenie

Jednoosobowe - جمله با فعل لازم یک شخصه - szczególny przypadek perskich zdań nieprzechodnich. Ich orzeczenie zawsze stoi w trzeciej osobie liczby pojedynczej, a osoba wyrażana jest przy pomocy sufiksu osobowego dołączanego do imiennej części orzeczenia. Przykłady czasowników jednoosobowych to:

Przechodnie - جمله با فعل متعدی - zdania wyrażające czynność posiadającą przedmiot, czyli dopełnienie. Ich cechą charakterystyczną jest możliwość przeformułowania na zdania w stronie biernej (gdzie podmiotem staje się dopełnienie).

przykład پسر 'chłopiec' کتاب 'książkę' می خواند 'czyta'
podstawowe elementy فاعل مفعول فعل
  podmiot dopełnienie bliższe orzeczenie

W przykładzie powyższym, "książkę" jest dopełnieniem, tj. wyraża przedmiot czynności czytania, której wykonawcą (=podmiotem) jest "chłopiec".

Dwuprzechodnie - جمله با فعل سببی - czasowniki wymagające dwóch dopełnień.

przykład پدر 'ojciec' کتابی 'książkę' به پسرش 'swojemu synowi' داد 'dał'
podstawowe elementy فاعل مفعول متمّم فعل
  podmiot dopełnienie bliższe dopełnienie dalsze orzeczenie

W przykładzie powyższym, "książkę" jest dopełnieniem bliższym, wyrażającym przedmiot czynności dawania; natomiast "swojemu synowi" jest dopełnieniem dalszym, wyrażającym cel, ukierunkowanie tej czynności. Wykonawcą (=podmiotem) czynności jest tu "ojciec".

Mój adres kontaktowy to peterlin -at- jzn -kropka- pl
Inne iranica są zgromadzone tu, a strona główna znajduje się w tym miejscu.
Pozostałe materiały: strona lezgińska strona kaukaska
Strony proszę zwiedzać, do mnie proszę pisać.

Copyright © Piotr Kozłowski 2004-2005. Wszystkie prawa zastrzeżone. کلیه حقوق محفوظ است

tanhā jek cziz dāram goftani - ordakam rā dāram dust chejli