Wymowa perska

Ważna uwaga na wstępie: Poniższe informacje dotyczą wymowy literackiego perskiego używanej w Iranie. Systemy głosek mówionego perskiego oraz literackiego perskiego używanego w Afganistanie istotnie odbiegają od stanu przedstawionego poniżej.

1. Samogłoski - jest ich sześć: /i/ /e/ /a/ /ā/ /o/ /u/; z nich /i/ /ā/ i /u/ są historycznie długie; zaś /e/ /a/ i /o/ historycznie krótkie. Współcześnie kontrast długości samogłosek został zastąpiony przez skontrastowanie ich jakości, czyli barwy, choć faktycznie /i/ /ā/ i /u/ są wymawiane dłużej niż /e/ /a/ /o/.
   • /i/ - jak polskie /i/; X-SAMPA: [i]; zapisywane przez ی na końcu i w środku, a przez ای na początku wyrazu
   • /e/ - jak polskie /e/; X-SAMPA: [e]; zapisywane przez ا na początku, a przez ه na końcu wyrazu; w środku wyrazu i jako łącznik ezafetowy niezapisywane
   • /a/ - wyższe i bardziej przednie od polskiego /a/; można je porównać z angielskim /æ/ w bad /bæd/; X-SAMPA: [{]; zapisywane na początku wyrazu przez ا ; w innych pozycjach niezapisywane
   • /ā/ - zaokrąglone i bardziej tylne od polskiego /a/; akustycznie bliższe (ale nie tożsame!) polskiemu /o/; X-SAMPA: [Q]; zapis آ na początku; ا w środku i na końcu; w niektórych arabskich zapożyczeniach końcowe /ā/ jest zapisywane przez ی
   • /o/ - wyraźnie bardziej zamknięte od polskiego /o/; X-SAMPA: [o] zapisywane ا na początku; و na końcu; w środku niezapisywane
   • /u/ - jak polskie /u/; X-SAMPA: [u]; zapisywane او na początku a przez و w środku i na końcu
2. Dyftongi - dwa dyftongi:
   • /ej/ - zapisywany przez ی w środku i na końcu, a przez kombinację ای na początku wyrazu
   • /ou/ - występuje jedynie w środku i na końcu wyrazu, przy czym w pozycji końcowej często bywa osłabiany do /o/; zapisywany przez و
3. Spółgłoski
   • /p/ - przydechowe, jak w angielskim; X-SAMPA: [p_h]; zapisywane przez: پ
   • /b/ - jak polskie /b/; X-SAMPA: [b]; zapisywane przez: ب
   • /m/ - jak polskie /m/; X-SAMPA: [m]; zapisywane przez: م
   • /t/ - zębowe jak polskie, i przydechowe jak angielskie; X-SAMPA: [t_d_h]; zapisywane przez: ت ط
   • /d/ - jak polskie /d/; X-SAMPA: [d_d]; zapisywane przez: د
   • /n/ - jak polskie /n/; X-SAMPA: [n]; zapisywane przez: ن
   • /k/ - przed samogłoskami tylnymi (czyli /ā/ /o/ /u/) jak angielskie /k/; przed samogłoskami przednimi (/i/ /e/ /a/), spółgłoskami, oraz na końcu wyrazu zmiękczone, jak polskie /ki/ w kiedy; X-SAMPA: odpowiednio [k_h] i [c]; zapisywane przez: ک
   • /g/ - przed samogłoskami tylnymi (czyli /ā/ /o/ /u/) jak polskie /g/; przed samogłoskami przednimi (/i/ /e/ /a/), spółgłoskami, oraz na końcu wyrazu zmiękczone, jak polskie /gi/ w magiel; X-SAMPA: odpowiednio [g] i [J\]; zapisywane przez: گ
   • /'/ - zwarcie krtaniowe; krótka przerwa słyszana pomiędzy /z/ i /o/ w rozochocić; w mniej starannej wymowie zanika lub czasem jest zastępowane przez [j]; X-SAMPA: [?]; zapisywane przez: ء ع
   • /cz/ - jak angielskie, czyli pomiędzy polskim /cz/ a /ć/; X-SAMPA: [tS]; zapisywane przez: چ
   • /dż/ - jak angielskie, czyli pomiędzy polskim /dż/ a /dź/; X-SAMPA: [dZ]; zapisywane przez: ج
   • /f/ - jak polskie /f/; X-SAMPA: [f]; zapisywane przez: ف
   • /w/ - jak polskie /w/; X-SAMPA: [v]; zapisywane przez: و
   • /s/ - jak polskie /s/; X-SAMPA: [s]; zapisywane przez: س ص ث
   • /z/ - jak polskie /z/; X-SAMPA: [z]; zapisywane przez: ز ذ ض ظ
   • /sz/ - jak angielskie, czyli pomiędzy polskim /sz/ a /ś/; X-SAMPA: [S]; zapisywane przez: ش
   • /ż/ - pomiędzy polskim /ż/ a /ź/; X-SAMPA: [Z]; zapisywane przez: ژ
   • /ch/ - nieco bardziej gardłowe niż polskie /ch/; X-SAMPA: [x]; zapisywane przez: خ
   • /gh/ i /q/ - w standardowym perskim obie te spółgłoski wymawiane są jako uwularna szczelinowa dźwięczna ("francuskie r") z wyjątkiem: a) podwojenia, kiedy to wymawiane są jako uwularna zwarta bezdźwięczna ("gardłowe k"), wariant ten występuje również czasem w nagłosie; b) pozycji przed spółgłoską bezdźwięczną, gdzie ubezdźwięczniają się i wymawiane są jak /ch/; transkrybuję je jednak osobno, gdyż przy bardzo starannej wymowie, oraz w niektórych lokalnych akcentach ich wymowa nie jest identyczna; w takich wypadkach /q/ odpowiada wariant zwarty; /gh/ - wariant szczelinowy; X-SAMPA: [R] ("francuskie r") [q] ("gardłowe k"); zapisywane przez: ق /q/ i غ /gh/
   • /h/ - jak angielskie /h/; X-SAMPA: [h]; zapisywane przez: ه ح
   • /j/ - jak polskie /j/; X-SAMPA: [j]; zapisywane przez: ی
   • /l/ - jak polskie /l/; X-SAMPA: [l]; zapisywane przez: ل
   • /r/ - jak polskie /r/; X-SAMPA: [r]; zapisywane przez: ر