تعارفات [ta'ārofāt] to perskie słowo oznaczające "uprzejmości; wyrażenia grzecznościowe". Język perski dysponuje szczególnie bogatym ich zasobem, a perska etykieta jest niezwykle rozbudowana i sformalizowana. Podstawowe zasady językowej etykiety są chyba uniwersalne - np. to że o sobie należy mówić ze skromnością, o innych z szacunkiem - perski jednak doprowadza je dużo dalej, niż na przykład polski.

Niniejsza strona zawiera wyliczenie najbardziej podstawowych słów i wyrażeń, wraz z objaśnieniem ich literalnego i faktycznego znaczenia, oraz zasad użycia.  Niektóre z nich mogą się wydać wręcz barokowe, zaręczam jednak, że wszystkie są faktycznie używane, i to na poważnie, nie w żartach, zaś ich niestosowanie skutkuje tym, że brzmi się jak nieokrzesany prostak.

W porównaniu do swojej wcześniejszej anglojęzycznej wersji (tutaj), obecna strona jest rozbudowana m.in. o liczne wyrażenia przesłane przez Alego Jahanshiri z Teheranu.! یک دنیا سپاس علی جان  Wiele innych uzupełnienień zawdzięczam uprzejmości Mateusza Kłagisza z Krakowa.

Za wszystkie chropowatości i luki przepraszam, obiecując je wygładzić i wypełnić. Zachęcam jednocześnie do wytykania błędów i sugerowania uzupełnień. Adres znajduje się na dole.

1. Powitania.
   • سلام [salām] 'pokój' - najpowszechniejsze powitanie
   • سلام علیکم [salām alejkum] 'pokój wam'- pełniejsza wersja powitania
   • درود [dorud] 'chwała; pozdrowienie' - powitanie czysto perskie
   • صبح به خیر [sobh be chejr] 'dobry ranek' - inne powitanie; istnieją też warianty z innymi porami dnia
   • صبح شما هم به خیر [sobh-e szomā ham be chejr] 'pański ranek też dobry" - odpowiedź na powyższe
   
   
2. Zbliżając się do pożegnania - nagłe zakończenie rozmowy uważa się za niegrzeczne. Należy najpierw zasygnalizować rozmówcy, że chcemy się już pożegnać. 
   • از دیدن شما خیلی خوشحال شدم [az didan-e szomā chejli choszhāl szodam] 'bardzo się ucieszyłem, że pana/panią widziałem' - jedna z najbardziej typowych formułek sygnalizujących chęć zakończenia rozmowy
   • از ملاقاتتان خیلی خوشحال شدم [az molāqātetān chejli choszhāl szodam] 'bardzo się ucieszyłem ze spotkania z panem/panią" - inny wariant
   • من هم همچنین [man (bande) ham hamczonin] 'ja również tak samo'  tj. ja również się ucieszyłem' - zwyczajowa odpowiedź
   • ملاقات با شما برای من افتخاری بود [molāqāt bā szomā barā-je man eftechāri bud] 'spotkanie z panem/panią było dla mnie zaszczytem'
   
   
3. Formułki pożegnalne
   • خدا حافظ  [chodā hāfez] 'Bóg strażnikiem' tj. niech Bóg Cię strzeże - najpowszechniejszy sposób pożegnania; w wymowie często skracane do [chodāfez] 
   • خدا نگهدار [chodā negahdār] 'Bóg opiekunem' tj. niech Bóg ma Cię w opiece - czysto perska i rzadsza wersja pożegnania
   • به امید دیدار [be omid-e didār] 'w nadziei na zobaczenie' - inne pożegnanie
   • فعلاً [fe'lan] 'na razie' - kolokwialne pożegnanie
   • تا بعد [tā ba'd] 'do później' tj. 'na razie' - inne kolokwialne pożegnanie
   • می بینمت [mibinamet] 'zobaczę cię' - jeszcze inne kolokwialne pożegnanie
   • با اجازه [bā edżāze] 'za pozwoleniem' - mówimy, kiedy nagle musimy opuścić rozmówcę
   
   
4. Zwracanie się do ludzi
   • تو [to] 'ty' - zaimek drugiej osoby liczby pojedynczej używany w sytuacjach nieformalnych
   • شما [szomā] 'wy' - zaimek drugiej osoby liczby mnogiej używany również do grzecznego zwracania się do jednej osoby
   • آقا [āqā] 'pan' - grzecznościowy tytuł używany przy zwracaniu się do mężczyzn; w liczbie mnogiej: آقایان [āghāyān] 
   • خانم [chānom] 'pani' - grzecznościowy tytuł używany przy zwracaniu się do kobiet; w liczbie mnogiej: خانمها [chānomhā]
   • جناب آقا [dżenāb āqā] 'szanowny panie' - wyższy tytuł grzecznościowy
   • سرکار خانم [sarkār chānom] 'szlachetna pani' - wyższy tytuł grzecznościowy
   • جنابعالی [dżenāb-āli] 'czcigodny panie/pani'  - wyższy tytuł grzecznościowy
   • حاجی [hādżi] 'hadżi' - tytuł każdego, kto odbył hadżdż (pielgrzymkę do Mekki), stosowany też wobec osób o wysokim statusie społecznym (np. duchownych)
   • حاج آقا[hādż-āqā] 'panie hadżi' - używany jak wyżej, w stosunku do hadżich prawdziwych (tych po podróży do Mekki) oraz wysoko postawionych mężczyzn w co najmniej średnim wieku; też wobec duchownych
   • حاج خانم [hādż-chānom] 'pani hadżi' - odpowiednik wobec kobiet; ponieważ zwrot ten implikuje stateczny już wiek adresatki, może być niemile widziany przez niektóre panie :)
   • برادر [barādar] 'bracie' - nieco przebrzmiałe już dziś 'rewolucyjne pozdrowienie'
   • خاهر [chāhar] 'siostro' - jak wyżej, ale do kobiet (oczywiście!)
   • جناب آقایان و سرکار خانمها [dżenāb āqājān-o sarkār chānomhā] - perska wersja zwrotu 'panie i panowie'
   • دوست عزیز من [dust-e aziz-e man] 'mój drogi przyjacielu'
     
     Teraz kilka zwrotów kolokwialnych:
   • داداش [dādāsz] 'brat; bracie, braciszku' - kolokwialny, poufały zwrot; w niektórych regionach skracany do [dāsz]
   • بابا [bābā] 'tato; stary' - również kolokwialny zwrot
   • مامان [māmān] 'mama; matulu' - jw. ale do kobiet

   
   

5. Mówienie o osobach trzecich:
   • او [u] 'on/ona' - zwykły zaimek trzeciej osoby
   • وی [wej] 'on/ona' - zaimek używany zwłaszcza w języku prasowym/oficjalnym
   • ایشان [iszān] 'oni' - zaimek 3os. l.mn. używany grzecznościowo w liczbie pojedynczej; czasownik również stoi wtedy w 3 os. l.mn.
   • بنده خدا [bande-je chodā] 'rab Boży'
   • یارو [jāru] 'gość, koleś'
   • بابا [bābā] 'facet'
   • طرف [taraf] dosł. 'strona'
   • فلانی [folāni] 'taki-a-taki; ten-a-ten' - używany kiedy nie chce się przywoływać imienia omawianej osoby  

   
   

6. Podziękowania - uwaga! wielokrotnie są one używane w grupach, jedno natychmiast po drugim
   • ممنونم [mamnunam] 'jestem zobowiązany' 
   • متشکرم [motaszakkeram] 'jestem wdzięczny' - chyba najczęściej używane
   • سپاس گزارم [sepās gozāram] 'jestem tym kto pozostawia podziękowania' - rdzennie perskie; używane przez purystów
   • مرسی [mersi] 'mersi' - tak, to z francuskiego. Irańczycy naprawdę tak mówią
   • تشکر میکنم [taszakkor mikonam] 'dziękuję'
   • یک دنیا سپاس [jek donjā sepās] 'jeden świat podziękowań' - nieco bardziej wyszukane
   • دمت گرم [damet garm] 'niech twój oddech będzie ciepły' - inne podziękowanie
   
   
7. Dziękowanie za przysługę/usługę - np. kelnerowi
   • دشت شما درد نکند [dast-e szomā dard nakonad]  'niech Pana ręka nie boli' - może być również użyte przy proszeniu o przysługę np. podanie czegoś
   • سر شما درد نکند [sar-e szomā dard nakonad]  'niech Pana głowa nie boli' - rutynowa odpowiedź na powyższe
   • خیلی محبّت کردید [chejli mohabbat kardid] 'wyświadczył Pan wielką łaskę' - inne podziękowanie, bardziej uroczyste
   • خیلی لطف کردید [chejli lotf kardid] 'wyświadczył Pan wielką uprzejmość' - też uroczyste podziękowanie
   
   
8. Dziękowanie za większe przysługi.
   • شرمنده [szarmande] 'zawstydzony' tj. jestem zawstydzony Pańską dobrocią - zwykle używane wraz z innymi podziękowaniami
   • باعث شرمندگی [bā'es-e szarmandegi] 'przyczyna zawstydzenia' tj. Pańska dobroć sprawia że jestem zawstydzony
   • خدا عوضتون بده[chodā awazetun bede] 'niech Bóg Panu odpłaci'
   
   
9. Dziękowanie za komplement. Przydatne zwłaszcza dla pań. Jeśli ktoś powie na przykład "Ale śliczny ten szal!", odpowiadamy:
   • چشمتان قشنگ می بیند [czeszmetān qaszang mibinad] - dosł. to pańskie/pani oczy ślicznie widzą
   
   
10. Wyrażanie zachwytu / zadowolenia - wszystkie wyrażenia tutaj to odpowiedniki wykrzyknień typu 'ale świetnie!' albo 'brawo'
    • به به [bah-bah] 'świetnie!'
    • آفرین [āfarin] 'brawo'
    • دمت گرم [damet garm] 'niech twój oddech będzie ciepły' - używane jako pochwała czyichś słów, zachowania, itp.
    • بارک الله[bārekallāh] 'brawo'
    • ماشاالله [māszāllāh] 'brawo'
    • احسنت [ahsant] 'brawo'
    
    
11. Odpowiedź na podziękowania
    • خواهش میکنم [chāhesz mikonam] 'proszę' - zupełnie jak po polsku
    • وظیفم بود [wazifam bud] 'to był mój obowiązek'
    • حرفشم نزن [harfeszam nazan] 'nawet o tym nie mów' - kolokwialne
    
    
12. Akceptacja polecenia / zgoda na propozycję
• چشم [czaszm] dosł. 'oko' = 'tak jest, tak zrobię' - kiedyś towarzyszył temu gest kładzenia rąk na powiekach, by zaznaczyć że będziemy mieć polecenie 'na oku'
• چشمتان بی بلا [czeszmetān bi balā] 'niech Pańskie oko nie spotka nieszczęście' - zwyczajowa odpowiedź


13. Pozdrowienie i/lub podziękowanie używane zwłaszcza w stosunku do osób akurat wykonujących jakąś pracę
    • خسته نباشید [chaste nabāszid] 'oby Pan nie był zmęczony' 
    • سلامت باشید [salāmat bāszid] 'oby Pan był zdrowy' - zwyczajowa odpowiedź
    
    
14. Kolejne bardzo częste wyrażenie używane jako podziękowanie bądź pożegnanie.
    • قربان شما [qorbān-e szomā] lub قربانتان [qorbānetān] 'pańska ofiara' tj. znaczy Pan dla mnie tak wiele, że chcę się poświęcić dla Pana 
    • قربان تو [qorbān-e to] lub قربانت [qorbānat] - mniej formalne wersje powyższych
    • قربونت برم [qorbunet beram] 'niech pójdę na twoją ofiarę' - bardzo kolokwialna wersja
    
    
15. Co powiedzieć, gdy ktoś kichnie?
    • عافیت باشد [āfijat bāszad] 'niech będzie zdrowie' - tego samego wyrażenia używa się, by pozdrowić kogoś, kto właśnie wyszedł z kąpieli
    
    
16. Prośba o przebaczenie, przeprosiny.
    • ببخشید [bebachszid]  'proszę wybaczyć!' - zwykły sposób mówienia "przepraszam"
    • معذرت میخواهم [ma'azarat michāham] 'proszę o usprawiedliwienie' - bardziej formalne wyrażenie
    • پوزش میخواهم [puzesz michāham] 'proszę o wybaczenie' - rdzennie perskie wyrażenie
    
    
17. Jak odpowiedzieć na przeprosiny?
    • عیب ندارد [ejb nadārad] 'nie ma szkody' - gdy przewinienie za które przepraszano dotyczyło wyrządzenia komuś szkody
    • اشکال ندارد [eszkāl nadārad] 'nie ma trudności' - jw.
    • مهمّ نیست [mohemm nist] 'to nieważne' - gdy przewinienie było wyrazem zaniedbania
    
    
18. Siedzenie tyłem do kogoś - generalnie nie należy, ale i na to jest formułka:
    • ببخشید که پشتم به شما‌ست [bebachszid ke posztam be szomāst] 'przepraszam że siedzę/stoję do Pana tyłem'
    • گل رو و پشت ندارد [gol ru-o poszt nadārad] 'róża nie ma przodu ani tyłu' - tak się na to odpowiada
    
    
19. Mówienie o sobie. Obowiązuje prosta i chyba uniwersalna zasada - o sobie jak najskromniej. Zasadę tę jednak Persowie doprowadzają dużo dalej niż Polacy. Na przykład:
    • بنده [bande] - dosłownie 'niewolnik' - w stylu grzecznościowym tego słowa używa się zamiast zaimka من [man] 'ja'. Tak więc mówi się po persku "niewolnik widzę" zamiast "ja widzę". 
    • این جانب [in dżāneb] 'ta strona' - używane np. w podaniach czy listach urzędowych
    • چاکر [czāker] 'sługa, służący' - forma epistolarna
    • حقیر [haqir] 'nędznik' - jw.
    • کمینه [kamine] 'najmniejsza' - forma używana przez kobiety
    • داعی شما [dā'i-je szomā] 'modlący się za Pana' - inna z form grzecznościowych
    • ما [mā] 'my' - forma używana jako pluralis maiestatis, ale także dla umniejszenia własnego znaczenia oraz w uwagach odautorskich
    • فقیر و فقرا [faqir-o foqrā] 'biedak i biedaczka' - formułka używana przez małżeństwa, zwłaszcza przy zapraszaniu kogoś do domu
    
    
20. احوال پرسی [ahwāl porsi] - czyli pytanie o zdrowie. Nie ma rozmowy, która obyłaby się bez wymiany tych formułek, wymiany zwykle prowadzonej przez obie strony równocześnie, w ekspresowym tempie i bez czekania na odpowiedź 
    • Po powitaniu (patrz pkt.1) zwykle następuje jedno lub więcej z poniższych pytań
      حال شما چطور است [hāl-e szomā czetour ast] 'jaki jest pański stan' tj. 'jak się pan ma'
      چطورید [czetourid] 'jaki pan jest' - odrobinę prostszy wariant
      خوب هستید [chub hastid]  'czy dobrze z Panem' - inny typ pytania
    • Odpowiedź (jeżeli pada) zawiera zwykle:
      A. podziękowanie B. stwierdzenie że mamy się dobrze C. analogiczne pytanie skierowane do drugiej strony:
      مرسی خوبم خیلی ممنون شما چطورید [mersi, chubam, chejli mamnun. szomā czetourid] 'dziękuję, dobrze, bardzo wdzięczny, a jak pan się miewa?'
    • Odnośnie B. - Jeżeli, nie daj Boże (= خدا نکند [chodā nakonad]), czujemy się źle, odpowiadamy: مرسی بد نیستم [mersi, bad nistam] 'dziękuję, nie jest źle'
    • Następny etap, to pytanie o rodzinę: خانم چطور است بچهها چطورند [chānom czetour ast, baczehā czetourand] - 'jaka jest pani, jakie są z dzieci" czyli 'jak się ma małżonka, jak się mają dzieci'
    • خوبند سلام میرسانند [chuband, salām miresānand] 'dobrze z nimi, przesyłają pokój' tj. mają się dobrze i pozdrawiają - zwyczajowa odpowiedź. Pozdrowienia są zawsze przesyłane, nawet jeśli członkowie rodziny nie mogli byli wiedzieć że spotkamy naszego rozmówcę.
    • لطفاً به ایشان سلام برسانید [lotfan be iszān salām beresānid] 'łaskawie proszę przesłać im pokój' tj. proszę ich pozdrowić
    • Jeżeli rozmówca jest szczęśliwym rodzicem niemowlęcia, można spytać: کوچولو چطور است [kuczulu czetour ast] 'jak się ma maleństwo?'
    • W tej sytuacji odpowiedź brzmi دستبوس شماست [dastbus-e szomāst] 'całuje pańskie ręce' - nawet perskie niemowlęta nie potrafią mówić, więc nie przesyłają pozdrowień, za to wyrażając swój szacunek w inny sposób 
    • Inną częścią 'ahwāl porsi' jest pytanie o nowiny چه خبر [cze chabar] 'jakie nowości'. Pytanie to jest również używane gdy wyczerpie się temat do rozmowy, dla wypełnienia luki w konwersacji.
    • سلامتی [salāmati] 'w zdrowiu' to zwyczajowa odpowiedź, po której pytanie może być ponowione: دیگر چه خبر [digar cze chabar] 'jakie jeszcze nowości?'
    • خبری نیست [chabari nist] 'nie ma nowości' - inna kolokwialna odpowiedź
    
    
21. Kolejne grzecznościowe zwroty wiążą się z powrotem po podróży:
    • Jeżeli ktoś właśnie wrócił z podróży, można go/ją zapytać: سفر چطور گذشت [safar czetour gozaszt] 'jak minęła podróż'
    • Jeżeli wyjazd był udany, należy oczekiwać odpowiedzi: جای شما خالی بود [dżā-je szomā chāli bud] 'pańskie miejsce było puste', tj. chciałbym żeby był Pan ze mną i też się świetnie bawił
    • Na co z kolei można odpowiedzieć: دوستان به جای ما [dustān be dżā-je mā] 'przyjaciele na naszym miejscu' tj. ja nie jestem godny by liczyć się jako przyjaciel, oby przebywał pan z tymi, którzy są tego godni.
    • Jeżeli zaś podróż nie udała się, mówimy جا ی دشمن شما خالی بود[dżā-je doszman-e szomā chāli bud] 'miejsce pańskiego wroga było puste' tj. było tak źle, że życzyłbym tego pańskim wrogom
    
    
22. Zakupy - tu także nie obywa się bez grzeczności
    • Po usłyszeniu pytania o cenę przedmiotu czy usługi (pamiętać należy, że targowanie się jest zwyczajem) sprzedawca zwykle mówi: قابلی ندارد [qābeli nadārad] 'to nie jest warte' albo, pełniej: قابل شما را ندارد [qābel-e szomā rā nadārad] 'to nie jest pana warte' tj. proszę to wziąć za darmo.
      Oczywiście nie należy tych słów brać serio. Natomiast należy nalegać na płacenie
    • خواهش میکنم [chāhesh mikonam] 'proszę' - tj. chciałbym zapłacić; lub:
    • صاحبش قابل دارد [sāhebasz qābel dārad] 'jego właściciel jest wart' - tj. chcę zapłacić nie ze względu na sam przedmiot, ale ze względu na pana
    
    
23. Zapraszanie do siebie.
    • مهمان ما باشید [mehmān-e mā bāszid]  'bądźcie naszymi gośćmi' - dość dosłowne, może być użyte również przy przybyciu gości.
    • قدمتان روی چشم [qadam-etān ru-je czeszm]  'pańskie kroki na oku' tj. czekamy na pańskie przybycie 
    • چشم به راهیم [czeszm be rāhim] 'jesteśmy okiem na drodze' tj. niecierpliwie wypatrujemy pańskiego przybycia
    • قدم رنجه فرموده به خانه ی ما تشریف بیاورید [qadam randże farmude be chāne-ye mā taszrif biāwarid] 'utrudziwszy swoje stopy  przynieście zaszczyt (waszej obecności) do naszego domu' - bardziej wyszukana i formalna formuła zaproszenia

    • فردا قدم رنجه بفرمایید ما را سرافراز کنید [fardā qadam randże befarmāid mā rā sar-afrāz konid] 'jutro utrudźcie swoje stopy, zaszczyćcie nas' - alternatywna formułka

    • میترسم مزاحم شما باشم [mitarsam mozāhem-e szomā bāszam] 'obawiam się że będę dla państwa utrapieniem' tj. nie chcę państwu sprawić kłopotu - odpowiedź na zaproszenie, po której przyszli gospodarze upewniają gościa, że w żadnym razie utrapieniem nie będzie. 
    
    
24. Wchodząc do urzędu mówimy
    • ببخشید که مزاحم شدم [bebachszid ke mozāhem szodam] 'przepraszam, że przeszkodziłem'; w odpowiedzi słyszymy:
    • مزاحم نشدید مراحم شدید [mozāhem naszodid, morāhem szodid] 'ależ Pan nie przeszkodził, Pan nas zaszczycił'
    
    
25. Wypieranie się ta'arofu - ważne jest czasem, by podkreślić, że jesteśmy dla kogoś mili nie z powodu wymogów grzeczności, ale po prostu dlatego, że go lubimy; że nasze propozycje i oferty są szczere, nie kurtuazyjne
    • اهل تعارف نیستیم [ahl-e ta'ārof nistim] 'nie jesteśmy ludźmi ta'ārofu'
    • تعارف نکن [ta'ārof nakon] 'nie krępuj się'

Mój adres kontaktowy to peterlin -at- jzn -kropka- pl
Inne iranica są zgromadzone tu, a strona główna znajduje się w tym miejscu.
Pozostałe materiały: strona lezgińska strona kaukaska
Strony proszę zwiedzać, do mnie proszę pisać.